Ku światłu

Niby tak było, ale coś tu jednak zgrzytało. Chodziło o to, że pufy – symbole luźnej atmosfery, które dobrze wyglądają na zdjęciach – mogły być zajęte tylko przez gości festiwalu oraz osoby z tak zwanymi „biletami VIP”. Na najbardziej dogodne warunki do „kontemplacji muzycznego rytuału” trzeba więc było zasłużyć, czego aktywnie pilnowały osoby z obsługi sali. Niby zawsze tak jest, że przestrzeń widowni jest jakoś podzielona, ale dziwi mnie, że utrzymano ten hierarchiczny układ przy okazji wydarzenia, które miało poza konwencjonalne ramy wyjść.

Sama muzyka wypadła bardziej przekonująco niż egalitaryzm Sali Czerwonej, choć osoby liczące na warunki do medytacji mogły się zdziwić. Jeszcze na początku – gdy spod perkusji Rosaly’ego wydobywał się drżący, jakby zawieszony w przestrzeni, powtarzalny schemat, a Warelis nieśmiało proponowała postrzępione motywy – można było ich dźwięki z medytacją powiązać. Wkrótce jednak, głównie za sprawą perkusisty, muzyka oswobodziła się spod ograniczającego ją szyldu. Wprawdzie duet regularnie na coś czekał, badał ideę długiego trwania dźwięków, zapętlał je w repetycjach, rezygnował z podejmowania wątków, to jednak gwałtowne i wybuchowe partie były tym, ku czemu ciążyło ich improwizowanie. Powiedziałbym wręcz, że ta muzyka była zaprzeczeniem tego, co mogłoby medytacji służyć. Bowiem nawet jeśli proponowali wyciszenie, pozwalając ekspresyjnej fali odpłynąć, to od pewnego momentu trudno było im w tej kwestii zaufać. Wiadomo było, że w każdej chwili Rosaly może ten porządek zburzyć, zamanifestować niezgodę.

Perkusista nastroju do medytacji nie miał i pianistka… chyba też nie. Próbowała czasem uspokajać sytuację, ale przecież ją także interesują freejazzowa ekspresja i gęstość poszukiwań. Podczas wrocławskiego koncertu jej muzyka nie była aż tak wyzwolona pod tym względem co w trakcie występów w ramach Spontaneous Music Festival w Poznaniu, ale i tak dała wyraz grze pełnej temperamentu i kreatywnej nerwowości. Najbliższy tytułowi koncertu był jego finał. Wtedy, gdy wybrzmiał ostatni dźwięk, Warelis i Rosaly przez cztery długie minuty siedzieli w ciszy. Warto było doczekać tak interesującego zakończenia.

Gwiazdą kolejnego wieczoru był Craig Taborn – wielki amerykański pianista, którego spektrum zainteresowań twórczych sięga wielu obszarów. Podczas dwuczęściowego koncertu zaprezentował kilka z nich. Najpierw improwizował solo na fortepianie, a następnie wziął udział w premierowym wykonaniu własnej kompozycji „Luminous Grid” na kwartet smyczkowy i instrumenty klawiszowe. W trakcie omawianej edycji Jazztopadu odbyło się parę wydarzeń, które można traktować jako dowody rozmachu tego festiwalu: w pierwszej kolejności trzeba by wymienić gwiazdorski koncert w hołdzie Wayne’owi Shorterowi oraz obchody 85 urodzin Charlesa Lloyda. Dla mnie jednak to właśnie wieczór z Tabornem zapowiadał się najciekawiej. Słuchanie solowej pianistyki tego muzyka to zawsze frapująca przygoda, a premierowa odsłona jego rozbudowanej kompozycji nie odbywa się co weekend.

Recital składał się z trzech improwizacji. Ogromne wrażenie robi na mnie to, jak Taborn panuje nad dramaturgią takich wypowiedzi. Jego solowa gra wydaje się – pomimo obecności swobodnych pasaży – dość rozplanowana. I choć można w związku z tym spodziewać się nawrotu jakiegoś motywu czy jasno rozrysowanych relacji między częściami improwizacji, to i tak realizacja tych form pełna jest pomysłowych ucieczek, a muzykę rozświetlają coraz to nowe barwy. Struktura wydaje się przewidziana, ale pianista spontanicznie wypełnia te ramy w różnorodny sposób: czasem impresjonistycznie zbłądzi, roztoczy mgiełkę aleatoryzmu, rozpęta freejazzową burzę, natchnie melodię gershwinowskim wdziękiem albo zahipnotyzuje transem.

Nie było zaskoczeniem, że przywiązanie Taborna do formy objawiło się w jeszcze większym stopniu podczas koncertu z udziałem kwartetu smyczkowego Lutosławski Quartet. Jego kompozycja „Luminous Grid” to owoc inspiracji malarstwem Agnes Martin. Zaczęła się od posępnej, przejmującej gry legato smyczków, które wprowadziły wręcz żałobny nastrój. Fortepian odpowiadał subtelnie, jakby w rozchwianiu. Taki kontekst niepewności przejawiał się na różne sposoby: na przykład poprzez tremolo fortepianu, odrealnione elektroniczne dźwięki i zamyślone frazy smyczków.

Tajemnicze zamglenie pozostawało ważnym kontekstem przez całe dzieło, ale z czasem muzyka zaczęła coraz chętniej oddalać się ku innym treściom. Temperatura się podnosiła, rysowały się pulsacje a to walca, a to tanga, zaś spod strun kwartetu popłynęły ostre kaskady dźwięków. Taborn coraz częściej uciekał w rejony żywiołowych improwizacji – w swoich partiach raz zamaszyście grał free jazz, by wkrótce zabrzmieć jak romantyk, impresjonista albo minimalista. Finałem dzieła – pełnego napięć i przemian – był zgodny, wspólny ruch kwartetu i pianisty ku pozytywnej emocji, ku światłu. Kompozytor przeprowadził nas więc od przepełnionej żalem ciemności do miejsca, w którym wreszcie można zacząć marzyć. Czy kiedyś jeszcze będzie można ponownie prześledzić tę podróż, słuchając płyty z rejestracją „Luminous Grid”? Mam nadzieję.